Bernadette van Os – Armoede en uitsluiting
Een leven van veerkracht, creativiteit en vooral blijven kijken naar wat wél kan
Bernadette (60) zet zich als vrijwilliger in tegen armoede en sociale uitsluiting. Ze doet dit op een bijzondere manier: door posters te maken, verhalen en haiku’s (Japansedichtvorm) te schrijven en creatieve projecten te ontwikkelen die armoede zichtbaar en bespreekbaar maken. Maar om te begrijpen waarom dit haar drijft, moeten we terug naar haar jeugd.
Jeugd in armoede
Armoede is voor Bernadette geen maatschappelijk thema op afstand. Het loopt als een rode draad door haar leven. Ze groeide op in een bijstandsgezin met een alleenstaande moeder en twee oudere broers. Geld was er nauwelijks. Ze weet nog goed hoe het voelde om niet mee te kunnen doen. “Een schoolreisje was al vaak passen en meten voor mijn moeder. En vakanties? Die zaten er niet in.” Ze herinnert zich het verdriet van verhuizen naar een andere plek op haar negende. “Ik raaktemijn vertrouwde wereld kwijt; mijn vriendjes, het bos, de boerderij waar ik speelde. Alles.” Meedoen met leeftijdsgenoten was lastig. Uitzondering daarop was haar lidmaatschap bij de scouting. Het was pijnlijk om buiten de boot te vallen, bijvoorbeeld door afwijkende kleding of naar een feestje te gaan en niet weten dat je dan een cadeautje meeneemt. Haar vader, die bij een bank werkte liet haar een heel andere wereld zien. “Bij hem was één ijsje niet genoeg. Dan zei hij: wil je een tweede of zelfs een derde? Dat contrast maakte duidelijk hoe verschillend levens konden zijn.”
Studeren tegen de stroom in
Als eerste in het gezin ging Bernadette studeren. Ze koos voor maatschappelijk werk, maar dat leverde spanningen op. Haar vader lag dwars, stopte met het betalen van zijn ouderlijke bijdrage en geloofde niet dat ze haar opleiding zou afronden. “In ons gezin was studeren niet de norm. Ik heb het net niet gehaald, maar ik heb wel gevochten om er te komen.”
Struggles met werk en gezondheid
Na haar studie volgde een grillige loopbaan. Werk vinden bleek lastig, vaak voelde ze zich een buitenstaander. “Ik paste niet in het plaatje.” Collega’s vonden me te onzeker of te anders. Ze kreeg slechts tijdelijke contracten. Tweemaal werd ze ontslagen. De opeenvolgende verliezen – werk, haar kat, en kort daarna de dood van haar broer en ouders – leidden tot een zware depressie die drie jaar duurde. Ze sliep soms wel twintig uur per dag en had moeite om grip te krijgen op haar leven. Ze hield er chronische vermoeidheid aan over. Ze kreeg diabetes en de diagnose ADHD. Toch gaf ze niet op. Via het UWV volgde ze een omscholing tot sociaal-juridisch medewerker, die ze met succes afrondde. Maar opnieuw bleek het vinden van passend werk moeilijk. De opeenstapeling van teleurstellingen, armoede en gezondheidsproblemen maakte het leven zwaar. In 2018 kreeg ze ook nog een beroerte, waarna ze opnieuw moest leren lopen en spreken.
Creativiteit als uitweg
Wat Bernadette telkens weer overeind hield, was haar creativiteit. Ze ontdekte de kunst van het schrijven van haiku’s toen ze zich verdiepte in Japanse Zen filosofie. Vanaf dat moment werden korte gedichten haar manier om gevoelens en ervaringen te verwoorden. Later begon ze posters te maken waarin ze haiku’s combineerde met krachtige beelden. Deze posters vonden hun weg naar conferenties, bijeenkomsten en zelfs internationale netwerken tegen armoede.
Ze gaat soms gekscherend op pad als “Koningin Minima”, compleet met kroontje en zwarte jurk. Ze werd lid van de SP. In haar ogen dé partij die wat aan armoede doet en die dat ook durft te benoemen. Op die manier vraagt ze aandacht voor armoede en de gevolgen van politieke keuzes.
Het is háár creatieve manier van protest voeren en bewustwording creëren. Ook geeft ze workshops in schrijven en haiku’s. Vaak doet ze dat op bijzondere plekken, zoals bij de “Geheime Tuinen” in Sittard – plekken met een verborgen geschiedenis die door verhalen en kunst tot leven worden gewekt. Daar helpt Bernadette deelnemers om hun eigen ervaringen in woorden te vangen.
Een gezicht voor mensen in armoede.
Ze maakt zichtbaar wat vaak onzichtbaar blijft. Door haar eigen ervaringen te delen, door kunst te maken en door anderen te begeleiden in creatieve uitingen, geeft ze armoede een gezicht. Haar overtuiging is dat iedereen kansen verdient, vooral via goed onderwijs en door begeleiding. Ze weet uit eigen ervaring hoe moeilijk het is om zonder steun of voorbeeld je weg te vinden. Armoede beïnvloed je denken, zegt ze: “Je verstand neemt met tien procent af als je in armoede leeft. Je maakt keuzes meer op korte termijn, want je bent bezig met overleven.”
Geluksmomenten en dromen
“Ik zet iets neer wat een ander nog nooit heeft neergezet. Het is niet gekopieerd, het komt helemaal uit mezelf.”
Ondanks alles kent Bernadette momenten van geluk. Het meest geniet ze ’s avonds op haar balkon, wanneer de stilte neerdaalt en ze kan reflecteren op de dag. Ook in het schrijven, tekenen en geven van workshops vindt ze vreugde en zingeving.
Ze blijft nieuwe talen leren en droomt van een reis naar Zweden. Maar vooral wil ze doorgaan met wat ze nu doet: verhalen vertellen, haiku’s schrijven en mensen in armoede een gezicht en stem geven. Als ik die interesses niet had gehad was ik veel ‘armer’ geweest. Het maakt dat ik mijn armoede op de een of andere manier minder voel en daardoor denk: “ik red het wel!”
